เวตาล ปริศนา นิทาน ซับซ้อน ซ่อนปม ซ้อนเรื่อง

เวตาล ปริศนา นิทาน ซับซ้อน ซ่อนปม ซ้อนเรื่อง

หลายท่านคงต้องเคยได้ฟังนิทานกันมาบ้าง ในตอนที่เรายังเป็นเด็กมีนิทานมากมายที่เราเคยฟัง บางคนหลงไหลในโลกของจินตนาการ มีตัวละครที่เป็นผู้กล้าผจญภัย การเดินทางไปช่วยเจ้าหญิงแสนสวยจากแม่มดใจร้าย ในโลกที่สัตว์ทั้งหลายสามารถพูดคุยกันได้ แต่ก็มีนิทานอีกหลายเรื่องที่มีความน่าสนใจนอกเหนือจากการดำเนินเรื่องแบบเดิมๆที่เราเคยฟังหรือเคยอ่านกันมา เนื้อเรื่องที่เป็นปริศนา ความซับซ้อน การแก้ไขปัญหาด้วยปัญญา การเดินทาง สัตว์ประหลาดแปลกประหลาด นิทานที่เป็นมากกว่านิทาน วรรณคดีที่เป็นนิทานนั้นมีอยู่หลานเรื่องที่มีชื่อโด่งดังเช่น นิทานอีสป นิทานชาดก แต่ที่เป็นนิทานซ้อนนิทานที่เป็นที่รู้จักนั้นมีอยู่ไม่กี่เรื่องเช่น อาหรับราตรี พันหนึ่งทิวา และนิทานเวตาล

นิทานเวตาล หรืออีกชื่อคือ เวตาลปัญจวีศติ ที่กรมหมื่นพิทยาลงกรณ ทรงแปลมาจากฉบับภาษาอังกฤษ เป็นวรรณคดีอินเดียโบราณที่มีมายาวนานกว่า ๒,๕๐๐ ปี จากเรื่องเล่าสู่การบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรภาษาสันสกฤต จัดอยู่ในวรรณคดียุคตันตระ ที่กล่าวว่าจัดอยู่ในยุคนี้นั้นเพราะในยุคนี้ เกิดคำสอนขึ้น เพื่อบูชาศักติ คือชายาพระผู้เป็นเจ้าทั้ง ๓ ศักติของพระมหาเทพ มี ๓ องค์คือ ปารวตีเทวี เป็นศักติของพระศิวะ ลักษมีเทวี เป็นศักติของพระวิษณุ สุรัสวตีเทวี เป็นศักติของพระพรหม ซึ่งในเรื่องกล่าวถึงโยคีผู้บำเพ็ญตบะ เพื่อบูชาพระแม่ทุรคา หนึ่งในรูปปางของพระปาวรตีเทวี ที่น่าสนใจคือนิทานเวตาลที่มีเนื้อหาของการเป็นนิทานซ้อนนิทานที่ไม่เพียงแค่อ่านหรือฟังเพื่อความบันเทิง แต่สอดแทรกเนื้อหาเรื่องราวของความรัก ความแค้น ปริศนา ไหวพริบ และปัญญาในการแก้ปัญหา ซึ่งต่างจากเรื่องที่เป็นนิทานซ้อนนิทานเรื่องอื่น ซึ่งจะยกตัวอย่างคือ อาหรับราตรี

อาหรับราตรี หรือที่คนไทยรู้จักกันในเรื่อง พันหนึ่งราตรี อมตะนิทานที่เป็นที่รู้จักกันดีในเรื่องของนิทานซ้อนนิทานที่เป็นต้นกำเนิดของนิทานหลายเรื่องเช่น อะลาดิน อาลีบาบา เป็นต้น ด้วยเนื้อเรื่องที่กล่าวถึงกษัตริย์ผู้เจ็บปวด และผิดหวังในความรัก จนไม่สามารถที่จะเชื่อในความรักอีก จนกระทั่งได้พบกับหญิงสาวผู้มีปัญญา ได้เสนอข้อต่อรองที่จะมีชีวิตอยู่โดยการเล่านิทาน ซึ่งการเล่านิทานนั้นยาวนานถึง หนึ่งพันกับอีกหนึ่งราตรี จนสามารถเอาชนะใจของกษัตริย์ผู้ไม่เชื่อในความรักได้ การดำเนินเรื่องเป็นไปอย่างง่ายๆจุดเด่นอยู่ที่การเล่านิทานที่มีเนื้อเรื่องต่อกันไม่รู้จบที่ท้ายเรื่องวนกลับมาที่เรื่องแรกอีกครั้ง ซึ่งจะเห็นได้ว่าอาหรับราตรีนั้นเป็นเรื่องที่แสดงถึงปัญญาของหญิงสาวที่ใช้การเล่านิทานเพื่อให้เกิดความเพลิดเพลิน แต่ไม่ได้แสดงถึงปริศนาในนิทานแต่ละเรื่อง ซึ่งเป็นข้อที่แตกต่างจากนิทานเวตาลที่มีจุดเด่นที่การผูกปมแก้ปัญหา ปริศนาที่อยู่ในนิทาน การทดสอบเชาว์ปัญญาในการตอบคำถาม แสดงให้เห็นถึงความฉลาดไหวพริบของคนโบราณที่คิดคำถามปริศนาที่แทรกอยู่ในเรื่องและการตอบปัญหาอย่างมีเหตุมีผล

จากที่ทราบกันดีอยู่แล้วกรมหมื่นพิทยารงกรณได้ทรงแปลนิทานเวตาลไว้เพียง ๑๐ เรื่องเท่านั้น จากทั้งหมด ๒๕ เรื่อง ซึ่งแต่ละเรื่องมีความน่าสนใจเป็นอย่างมาก และที่น่าหลงไหลๆม่น้อยกว่าเนื้อเรื่องเลยก็คือ ตัวละคร ชื่อเรื่องนิทานเวตาลเป็นการแสดงให้เห็นว่าเรื่องนี้มีตัวละครหลักอยู่ที่เวตาล ตัวละครที่ไม่ใช่มนุษย์ แต่อยู่ในรูปแบบของอมนุษย์ คือ เป็นศพที่แขวนอยู่บนต้นไม้ มีลูกตาสีเขียวผมและหน้าเป็นสีน้ำตาล ตัวผอมแห้ง ห้อยหัวเหมือนค้างคาว ตัวเย็นเหมือนงู และมีหางเหมือนแพะ ซึ่งเป็นลักษณะของตัวละครที่แปลกไม่เหมือนกับตัวละครในเรื่องไหน เวตาลเป็นตัวละครสำคัญที่เป็นคนเล่านิทานให้กับพระวิกรมาทิตย์ที่เดินทางเพื่อนไปนำตัวเวตาลออกมาจากป่า เวตาลที่เมื่อเงื่อนไขว่าถ้าพระวิกรมาทิตย์พูดหรือตอบคำถามของตน ตนก็จะบินกลับมายังจุดเดิม นี่จึงเป็นจุดเริ่มต้นของนิทานทั้ง ๑๐ เรื่องที่กรมหมื่นพิทยารงกรณนำมาแปล และอีก ๑๒ เรื่องถูกแปลในภายหลัง เมื่อพูดถึงนิทานที่เวตาลเล่าแต่ละเรื่องตัวละครที่ถูกกล่าวถึงจะมีปมปัญหาที่ผูกไว้ด้วยกัน แล้วจะถูกนำมาถามในภายหลังอย่างเช่น การถามถึงการนับญาติว่าการที่พ่อแต่งงานกับลูก ลูกชายแต่งงานกับแม่ของหญิงสาวที่แต่งงานกับพ่อของตน เมื่อทั้งสองมีลูกจะทำการเรียกนับญาติกันอย่างไร หรือการถามหาเหตุผลของเรื่องราวว่าเหตุแห่งความผิดนั้นใครเป็นผู้กระทำ ซึ่งแต่ละคำถามนั้นพระวิกรมาทิตย์ก็ได้เพลิดเพลินหลงกลอุบายของเวตาลใช้ปัญญาตอบคำถามและให้เหตุผล จนมาถึงครั้งสุดท้ายที่พระวิกรมาทิตย์ไม่ยอมตอบคำถามจึงนำตัวเวตาลออกมาได้ ในส่วนนี้ทำให้เห็นว่าตัวเวตาลนั้นมีความฉลาดในการที่ใช้นิทานเพื่อกระตุ้นให้คนนั้นตอบคำถาม ทำให้เห็นว่าตาลรับรู้ถึงความเป็นมนุษย์ที่มีความสงสัยใคร่รู้ มั่นใจในภูมิความรู้ของตัวเอง การตอบคำถามของเวตาลเป็นการแสดงให้เห็นถึงความฉลาดและมีปัญญาของตน แต่จุดประสงค์ของการเล่านิทานแล้วถามคำถามไม่ได้อยู่ที่ตอบคำถามได้ถูกต้องหรือมีเหตุผลมากเพียงใด แต่อยู่ที่การเลือกที่จะตอบ จึงเป็นเหตุให้ต้องเหนื่อยกับการเดินทางกลับไปนำตัวเวตาลกลับออกมาใหม่อีกครั้ง ซึ่งตัวละครพระวิกรมาทิตย์ที่เป็นอีกหนึ่งตัวละครหลักเป็นตัวละครที่ถ่ายทอดการเป็นมนุษย์ผู้มีความรู้ใช้ปัญญาในการแก้ไขปัญหา แต่ก็ยังหลงกลเวตาลเพราะความเผลอตัวตอบคำถามอยู่หลายครั้ง ถ้ามองในอีกแง่มุมพระวิกรมาทิย์เป็นถึงพระราชาผู้มีปัญญษปกครองบ้านเมืองให้เป็นสุข ย่อมต้องถือตนว่าเป็นผู้มีปัญญา การที่พยายามไม่ตอบคำถามตามคำยั่วยุของเวตาลซึ่งเป็นการอยากถ้าหากยังคงถือตนว่าเป็นราชา เป็นผู้มีปัญญาสามารถตอบทุกคำถามได้ เป็นการแทรกข้อคิดเข้าไปในเนื้อเรื่องว่าการที่เรายกตนว่าเป็นผู้มีความรู้เหนือผู้อื่น ไม่มีกายับยั้งช่างใจ ก็จะนำความยากลำบากมาสู่ตน หากละว่างได้ซึ่งยศถาคำกล่าวเยินยอการถือตนว่าเป็นใหญ่มีปัญญาเหนือใคร หรืออีกนัยคือการถอมตน มีความอดทนต่อคำกล่าวของผู้อืนย่อมทำให้ตนนั้นพ้นจากความลำบาก และอีกหนึ่งตัวละครที่หลายคนอาจจะยังไม่รู้จักเพราะส่วนใหญ่จะให้ความสนใจที่พระวิกรมาทิตย์ กับเวตาลที่เป็นคนเล่านิทาน ตัวละครที่เป็นจุดเริ่มต้นของเรื่องราวการเดินทางเพื่อไปนำตัวเวตาลออกมาจากในป่านั่นก็คือโยคีศานติศีลผู้ผูกใจเจ็บ แค้นเคืองบิดาของพระวิกรมาทิตย์จนมาถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน เหตุเพราะพระบิดาของพระวิกรมาทิตย์อยากทดสอบโยคีที่ได้พบะหว่างทาง จนทำให้โยคีนั้นตบะแตกบำเพ็ญเพียรไม่สำเร็จเป็นเหตุให้โยคีตนนั้นผูกใจเจ็บแค้น คิดการให้พระวิกรมาทิตย์ไปนำตัวเวตาลออกมาจากป่าเป็นอุบายเพื่อหวังที่จะสังหารพระวิกรมาทิตย์ แต่สุดท้ายด้วยความเพียรกระทำให้กรรมดีของพระวิกรมาทิตย์ทำให้รอดพ้นจากความตาย และนำความตายมาสู้โยคีผู้นั้นแทน

นิทานเวตาลนั้นนอกจากจะอ่านเพื่อความบันเทิงแล้ว หากลองพิจารณาให้ดีแล้วจะได้ข้อคิดคำสอนต่างๆที่สอนอยู่ในเรื่อง การเดินทางความพยายามในการที่จะรักษาคำมั่นที่จะนำตัวเวตาลมาให้โยคี การปกครองบ้านเมืองให้ผาสุข ความทุกที่เกิดจากความรัก ความสุขของการเป็นผู้มีปัญญาและทำความดีเรื่องราวเหล่านี้ล้วนซ้อนอยู่ในนิทานเวตาลทั้งสิ้น ในช่วงต้นที่กล่าวถึงความรักที่นำพาให้พบเจอทั้งความสุขและความทุกอย่างที่พระภรรตฤราชหนึ่งในตัวละครที่พบความทุกจากการเสียงนางอันเป็นที่รัก การหลุมหลงในความรัก และการผิดหวังในความรัก จนสุดท้ายก็ไปเป็นฤษีอยู่ในป่าเพื่อหลีกหนีความทุกที่เกิดจากความรัก โยคีศานติศีลผู้ตกอยู่ในความแค้นจนนำความตายมาสู่ตน พระวิกรมาทิตย์กษัตริย์ผู้มีปัญญาถือตนว่ามีความรู้เหนือผู้อื่นทำให้พบความรำบากจนสุดท้ายเมื่อละทิ้งความถือตนได้ก็ประสบความสำเร็จในสิ่งที่ปรารถนา เวตาลอมุษย์ผู้มีปัญญาในการล่อลวงให้ผู้อื่นหลงอุบายแห่งตน แต่เป็นผู้มีสัจจะทำตามคำที่กล่าวไว้หากทำตามเงื่อนไขที่ตนกล่าว จะเห็นได้ว่าตัวละครทุกตัวแสดงออกถึงความเป็นมนุษย์ที่มีทั้งความรัก โลภ โกรธ หลงออกมาได้อย่างชัดเจน รวมถึงตัวละครที่อยู่ในเรื่องเล่าของเวตาลก็ทำหน้าที่ในการเติมเต็มความเป็นมนุษย์ในด้านต่างๆที่ตัวละครหลักในเรื่องไม่ได้แสดงออกมาจึงไม่แปลกใจเลยว่าทำไมนิทานเวตาลจึงถูกจัดให้เป็นหนังสือดี ๑๐๐ เรื่องที่ควรอ่าน

เวตาล อมนุษย์ที่มีปัญญาใช้คำพูดหลอกล่อผู้คนให้หลงติดในการถือตนถือยศ

ปริศนา คำถามที่ยากแก่การให้เหตุผลของเรื่องราวความสัมผันธ์อันซับซ้อน 

นิทาน การเล่าเรื่องที่มีมากกว่าความเพลิดเพลินที่ได้อ่านหรือได้ฟัง

ซับซ้อน เนื้อเรื่องซับซ้อนที่ต้องมองให้ลึก พิจารณาให้ถี่ถ้วนในทุกบรรทัด

ซ่อนปม การผูกปมของตัวละครที่นำไปสู่การคิดวิเคราะห์ ด้วยปัญญาและเหตุผล

ซ้อนเรื่อง นิทานที่ซ้อนนิทาน ที่ซ้อนทับอยู่บนข้อคิดและสอนมากมาย

นิทานเวตาลที่เป็นมากกว่านิทานที่ให้ความบันเทิง หากเมื่อท่านได้ลองอ่านดู แล้วพิจารณาถึงสิ่งที่ซ่อนอยู่ระหว่างบรรทัดของเรื่องราวที่มีมายาวนานแต่ไม่เคยสูญหายจากความทรงจำของผู้คนเมื่อกล่าวถึงนิทานซ้อนนิทานหนึ่งในนั้นต้องพูดถึงนิทานเวตาล ดั่งคำขอพรของพระวิกรมาทิตย์ความว่า

            “ข้าแต่พระจอมสวรรค์ ขอพระองค์จงประทานพรให้เรื่องของข้าพเจ้านี้ปรากฏไปในโลกชั่วกาลนาน”

อ้างอิง

กรมหมื่นพิทยาลงกรณ. (๒๕๕๘). พิมพ์ครั้งที่ ๑๗. นิทานเวตาล. แพรว : กรุงเทพฯ.

เกษม ขนาบแก้ว. (๒๕๓๙). อิทธิพลของวรรณคดีต่างประเทศต่อวรรณคดีไทย. โอเดียนสโตร์ : กรุงเทพฯ.